به گزارش تحریریه، دیپلماسی ایرانی نوشت، حضور نظامی اسرائیل در خاک سوریه از زمان سقوط دولت بشار اسد تا به امروز به بهانه های مختلف ادامه دارد و به یک امر روزمره تبدیل شده است. اسرائیل ابتدا زرادخانه نظامی دولت اسد را نابود کرد و حتی از حمله به سازمان ثبت احوال دولت قبلی نیز صرف نظر نکرد. اسرائیل مدعی بود نگران است این سلاح ها به دست تکفیری ها و نیروهای افراطی حاکم بر سوریه بیفتد، اما این استدلال مضحک تر از آن بود که تحلیل گران مستقل و مطلع آن را بپذیرند.

با گذشت زمان و با افزایش پیوندهای حاکمان جدید سوریه با ترکیه، اسرائیل که حاضر به پذیرش هیچ نیروی هژمون جدیدی در منطقه غرب آسیا نیست، تجاوز به خاک سوریه، انهدام سلاح ها و یارگیری از میان دروزی های سوریه را تشدید کرد و یک منطقه حائل برای خود در سوریه تشکیل داد.

در اواسط زمستان گذشته، توجیهات اسرائیل برای مداخله در سوریه، رویکرد خصمانه‌تری پیدا کرد و با زبان تندتری بیان شد. در اواخر بهمن ماه سال قبل، وزارت امور خارجه اسرائیل اعلام کرد دولت جدید سوریه یک گروه تروریستی جهادی اسلامی از ادلب است که دمشق را به زور تصرف کرده و اسرائیل هم آمادگی خود را برای حمایت از اقلیت های مذهبی در این کشور اعلام کرد.

نگرانی‌های اسرائیل به تدریج روی نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه متمرکز شد و ناظران تداوم این وضعیت را نشانه تشدید تنش بین دو طرف ‌دانستند و پیش بینی کردند منازعه بین ترکیه و اسرائیل احتمالا برای مدت طولانی ادامه خواهد یافت. زیرا ترکیه برای کنترل سوریه سال ها هزینه و وقت و نیروی فراوان صرف کرده و اسرائیل هم حاضر نیست بعد از خروج ایران از سوریه شاهد حضور و نفوذ یک کشور اسلامی دیگر در سوریه و صادرات ایدئولوژی اخوانی ترکیه به این کشور باشد. به خصوص که امکان داشت ترکیه بتواند گروه متحد خود در فلسطین یعنی حماس را از طریق سوریه بیشتر و بهتر حمایت کند.

در حالی که تحرکات اسرائیل در سوریه با سرعت زیادی در حال افزایش است، به نظر می رسد که مقامات سوریه برای متوقف کردن اقدامات ارتش اسرائیل و کند کردن روند حملات آنان در استان های مختلف، گزینه خاصی در اختیار ندارند و اصولا توان و اراده ای نیز بدین منظور ندارند و ترجیح می دهند دیگر نیروهای مخالف خود که ترکیه و اسرائیل هم مخالفتی با حذف آنها ندارند از سر راه بردازند. این نیروها بیشتر شامل علوی های بی پناه هستند که هدف نسل کشی وحشیانه نیروهای احمدالشرع قرار گرفته اند.

نگرانی و واکنش خشن اسرائیل با استقرار پایگاه های نظامی ترکیه در داخل سوریه بر اساس توافقات دولت اردوغان با مقامات دولت جدید سوریه تشدید شد.

اگرچه دولت ترکیه به طور رسمی در مورد برنامه های نظامی و اطلاعاتی خود در سوریه اطلاع رسانی نکرده، اما دولت اردوغان قصد دارد با استفاده از زیرساخت های فرودگاه های سوریه در منطقه پالمیرا، جایی که فرودگاه های پالمیرا و تی 4 در آن قرار دارد، پایگاه های نظامی متعددی ایجاد کند.

نگرانی اسرائیل از نفوذ ترکیه در سوریه

مرکز تحقیقات آلما در اسرائیل حدود دو هفته قبل گزارشی منتشر کرد که در آن به سوانح هوایی ناشی از درگیری بین هواپیماهای نیروی هوایی ارتش اسرائیل و ترکیه اشاره شده بود. بر طبق این گزارش، اگرچه این حوادث توسط هیچ یک از طرفین تأیید نشده است، اما می‌توان آن‌ها را شواهدی دانست که موید تهدید اسرائیل توسط ترکیه است.

در این گزارش اظهار نگرانی شده بود که ترک ها می توانند در کنار ارسال هواپیماهای خود به سوریه علیه هواپیماهای اسرائیلی اقدامات تلافی جویانه مختلفی نیز انجام دهند و سابقه این برخوردها بین ترکیه و روسیه در زمانی که کرملین حضور قابل توجهی در سوریه داشت، وجود داشته است. در این گزارش برخی از اقدامات ضداسرائیلی ترکیه در سوریه به شرح زیر پیش بینی شده بود: انتقال اطلاعاتی به سوری ها در مورد اهداف از پیش تعیین شده اسرائیل ، انتشار جزئیاتی در مورد فعالیت های اسرائیل در سوریه و انتقال سلاح های پیشرفته متعارف به سوری ها توسط ترکیه با تمرکز بر سیستم های دفاع هوایی، موشک ها، هواپیماهای بدون سرنشین و غیره.

مرکز تحقیقات آلما در گزارش خود هشدار داده بود که اسرائیل می‌داند در صورت لزوم و حتی در صورت حضور نیروهای ترکیه در سوریه، مشابه با زمان حضور روسیه در سوریه، چگونه عملیات نظامی مدنظر خود را در سوریه انجام دهد. در این گزارش توصیه شده بود اسرائیل تلاش های اطلاعاتی بیشتری را برای اجتناب از درگیری با نیروهای ترکیه و بهبود مدیریت ریسک و آمادگی برای واکنش به پاسخ های احتمالی ترکیه انجام دهد.

با توجه به محتوای این گزارش می توان پیش بینی کرد که علیرغم نگرانی اسرائیل از حضور ترکیه در سوریه، منافع امنیتی مشترک هر دو طرف برای مهار رقبا چنین ایجاب کند که از افزایش تنش‌های سیاسی متقابل جلوگیری شده و یک مکانیسم هماهنگی نظامی مشابه آنچه که میان ترکیه و نیروهای روسی حاضر در سوریه شکل گرفت، میان اسرائیل و ترکیه نیز ایجاد شود.

رسانه های صهیونیستی به طور مکرر در مورد تهدیدات ناشی از حضور ترکیه در سوریه هشدار می دهند. به عنوان مثال، جروزالم پست، دو هفته قبل به نقل از یک منبع امنیتی ناشناس، ایجاد پایگاه هوایی ترکیه در سوریه را باعث کاهش آزادی عملیاتی اسرائیل دانسته و آن را یک تهدید بالقوه توصیف کرده بود.

در هفته‌های اخیر، هم رهبران سیاسی و امنیتی اسرائیل در مورد نتایج افزایش مداخله ترکیه در سوریه گفتگوهای متعددی انجام داده اند. ترکیه هم با ارسال پیام‌هایی در مورد برنامه های خود برای نفوذ طولانی مدت در سوریه به دنبال محک زدن مواضع اسرائیل است. به نظر می رسد اظهارات مکرر ترکیه در مورد تحدید مرزها با سوریه و سفر مقامات این کشور به سوریه سرانجام تل آویو را تابدان حد تحریک کرد که به بمباران مواضع این کشور در خاک سوریه و کشته شدن چند مهندس ترکیه منجر شد.

شاید بتوان گفت از نظر اسرائیل، ترکیه هم کم و بیش مانند ایران است. از نظر صهیونیست ها پس از کاهش نفوذ اسلام سیاسی شیعه در سوریه اسلام سیاسی سنی مدنظر ترکیه نباید جایگزین آن شود. بنابراین تل آویو اجازه نخواهد داد آنکارا نفوذ خود را در سوریه بیشتر از حد فعلی تقویت کند. این بدان معناست که اسرائیل به اقدامات نظامی خود در خاک سوریه با هدف مهار جاه طلبی های نظامی ترکیه ادامه خواهد داد و در این میان مردم سوریه بهای تبدیل شدن خاک این کشور به میدان نبرد ترکیه و اسرائیل را خواهند پرداخت؛ مصیبتی که در دوره ریاست جمهوری بشار اسد متصور نبود.

تلاش آنکارا و تل آویو برای مدیریت بحران و امکان نقش آفرینی ایران

اما بدیهی است نه ترکیه و نه اسرائیل قصد ندارند این درگیری ها از کنترل دو طرف خارج شده و هرج و مرجی غیرقابل مهار در سوریه شکل بگیرد.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به تازگی در گفتگو با رویترز با بیان اینکه ترکیه خواهان رویارویی با اسرائیل در سوریه نیست، افزود: اگر دمشق می‌خواهد با اسرائیل به تفاهماتی برسد، به خودش مربوط است.

اظهاراتی از این دست نشان می دهد نه اسرائیل و نه ترکیه تمایلی به رویارویی مستقیم ندارند. اسرائیل به خوبی می داند که ترکیه کشوری بزرگ، قدرتمند و عضو ناتو است و رویارویی با آن کار ساده ای نیست. به خصوص که ترکیه درگیر مشکلاتی مشابه با ایران مانند تحریم های گسترده بین المللی و فشارهای طاقت فرسای بلوک غرب نیز نیست.

بنابراین اسرائیل تلاش خواهد کرد برای حضور ترکیه در سوریه محدودیت هایی ایجاد کند و به آنکارا اجازه ندهد تمام خاک سوریه را تحت کنترل خود درآورد یا در سراسر سوریه نفوذ داشته باشد. در مقابل ترکیه اقدامات خود در سوریه برای تشدید نفوذ را ادامه می دهد، بنابراین استراتژی اسرائیل در برابر آن به طور کامل موفق نخواهد بود. آنکارا استقرار دائمی و موثر در سوریه را برای تحقق اهداف امنیت ملی خود ضروری می داند و همچنان بر اجرای ایده سوریه یکپارچه و تحت حاکمیت دولت مرکزی پافشاری دارد. این خواسته راهبردی مهم ترکیه است، زیرا تکه تکه شدن سوریه و تقسیم آن به مناطق نفوذ متعدد بر وحدت ملی و یکپارچگی ترکیه تأثیر منفی خواهد گذاشت و چه بسا شرایط مساعدی را برای سهم خواهی نیروها و گروه های مخالف دولت ترکیه مانند گروه هایی از کردها و علوی ها به وجود خواهد آورد. در مقابل سوریه تکه تکه شده یک محیط مساعد برای فعالیت اسرائیل است که اندیشه تجزیه همه کشورهای اسلامی بزرگ و رقیب را در سر می پروراند و در این زمینه میان ترکیه و ایران تفاوتی نمی بیند.

برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی مهم و از جمله اکثر کشورهای غرب آسیا که نگران وخامت بیش از حد اوضاع در خاورمیانه و سرایت بحران سوریه به کشورهای خود هستند از خواست ترکیه برای ایجاد ثبات در سوریه حمایت می کنند. بنابراین ممکن است اسرائیل نتواند اراده خود برای تکه تکه کردن سوریه و ایجاد مناطق نفوذ بیشتر در سوریه را عملیاتی کند. در اینجاست که منافع ترکیه و ایران در سوریه علیرغم همه اختلاف نظرها و کدورت های قبلی پیوند می خورد و دو طرف باید از یکپارچگی سوریه حمایت کنند. در این فضا است که ایران می تواند برای خود یک فضای تنفس تازه برای احیای حضور در سوریه دست و پا کند و همین طور نیروهای نزدیک به خود مانند علوی ها و برخی اقلیت های دیگر را سازماندهی کرده و مورد حمایت قرار دهد. اما متاسفانه شاهد انفعال دستگاه های میئول و تصمیم گیر در این زمینه هستیم که فعلا به تماشای تحولات سوریه اکتفا کرده و فرصت ها را برای حضور مجدد ایران در سوریه علیرغم همه دشواری ها را امتحان نمی کنند. به هر حال باید توجه داشته باشیم که ترکیه با اسرائیل در سوریه درگیر است و افزایش نفوذ ترکیه در سوریه به علت مشکلات جدی اقتصادی حاکمان دمشق، نگرانی اعراب و به خصوص عربستان و امارات از جاه طلبی های ترکیه در این کشور و بازی گری خاص آمریکا در سوریه با تمرکز بر استفاده از کارت کردها برای مدیریت رفتار ترکیه، برای اردوغان موفقیت چندانی به همراه نیاورده است. ترکیه نیز از نظر اقتصادی در شرایطی نیست که بار مشکلات اقتصادی و امنیتی سوریه را به تنهایی بر دوش بکشد و لذا ایران می تواند از این فرصت به نفع خود بهره بگیرد.

عموم کارشناسان بر این امر اتفاق نظر دارند که نگرانی های ترکیه در مورد وضعیت امنیتی سوریه، احتمال استقلال طلبی کردها در شمال سوریه، سرمایه گذاری جدی اسرائیل بر اقلیت های مذهبی در سوریه، هرگونه تلاش برای ثبات در این کشور را دشوار خواهد کرد.

اگر ترکیه به این درک برسد که اسرائیل برای مهار آنکارا از ایجاد هرج و مرج و حفظ فشار نظامی و امنیتی بر سوریه دست برنخواهد داشت و حکومت جدید سوریه را نیز یک حکومت اسلامی با مواضع ایدولوژیک تلقی می کند، جمع بندی دولت اردوغان این خواهد بود که اسرائیل مانعی اساسی برای یکپارچگی سوریه است. صهیونیست ها با اقدامات خود قصد دارند موازنه نظامی در منطقه را به نفع خود تشدید کرده و بازدارندگی در برابر هرگونه حمله به اسرائیل را برقرار کنند.

ترکیه باید به این نکته نیز توجه داشته باشد که اسرائیل برای افزایش تحرکات خود در سوریه بر روی حمایت سیاسی و نظامی دولت آمریکا نیز حساب می کند و لذا به تداوم آزادی عمل خود در سوریه امیدوار است. امریکا همچنین مخالفتی با حمایت اسرائیل از برخی اقلیت های سوریه به خصوص دروزی ها و کردها ندارد و اسرائیل هم حمایت از این اقلیت ها را به بهانه های طولانی برای مداخله و حضور در سوریه مبدل خواهد کرد.

این راهبرد مشابه راهبرد اسرائیل در لبنان است که به معنای حذف همه نیروهای مخالف در محیط حیاتی همسایه اسرائیل تلقی می شود. هدف اسرائیل جلوگیری از دستیابی نیروهای جدید مخالف این رژیم به ظرفیت فنی برای ایجاد یک سیستم دفاعی است، چه رسد به اینکه این نیروها بخواهند توان تهاجم به اسرائیل را پیدا کنند. لذا حکومت جدید سوریه هم مانند دولت لبنان باید ضعیف و غرق در بحران نگه داشته شود. اسرائیل آنچه را که در سال 2023 در معرض آن قرار گرفت و به تهاجم بی سابقه فلسطینیان به اسرائیل منجر شد را یک نقض امنیتی استراتژیک می‌داند که از سال 2008 به بعد تجربه نشده بود. لذا به یک مکانیسم بازدارنده جدید نیاز دارد و رفتار صهیونیست ها در سوریه و لبنان و غزه را بر همین اساس می شود درک کرد. اکثریت مقامات آمریکایی در دولت ترامپ بر ضرورت حمایت از اسرائیل و همچنین بر اهمیت مقابله با هر نوع اسلام سیاسی اتفاق نظر دارند. درک این واقعیات از سوی ترکیه در محاسبات و رفتار آن در قبال همسایگانی چون ایران تغییرات اساسی ایجاد خواهد کرد.

اگر ترکیه نتواند با رفتار منطقی و متعادل در سوریه، برخی همسایگان عرب و حتی ایران را با خود همراه کند، ممکن است اسرائیل در آینده برای تضمین برتری و هژمونی خود، سوریه را به عرصه جنگ داخلی جدیدی مبدل کرده و سناریوی لبنان ابتدای دهه 80 میلادی را این بار در سوریه پیاده کند. اسرائیل از این طریق تلاش خواهد کرد هرگونه تهدید ژئوپلتیک را در منطقه بر علیه خود خنثی کند و در نهایت زمینه را برای تحقیر سوریه و ترکیه و عقد توافق نامه های ذلت بار امنیتی و سیاسی با آنها هموار کند. تحمیل چنین شرایط آشفته ای به سوریه، برای اسرائیل که گزینه حمله مجدد به برخی تاسیسات هسته ای و نظامی ایران را درسرمی پروراند کمال مطلوب است. زیرا جغرافیای سوریه برای ترکتازی اسرائیل ایمن و هموار باقی خواهد ماند.

تنها راه حل برای جلوگیری از تشدید چنین تنش های مخربی، اتخاذ یک رویکرد عقلانی از سوی ترکیه در قبال ایران و بازنگری آن در سیاست های قبلی، رایزنی مشترک با عربستان و امارات و قطر و افزایش تلاش های بین المللی برای دستیابی به یک راه حل سیاسی جامع در سوریه و تنظیم رفتار قدرت های خارجی در سوریه به گونه ای است که احترام به حاکمیت این کشور را تضمین کند.

پایان/